Podczas drugiej konferencji Światowego Dnia Społeczeństwa Informacyjnego pt. „Technosfera edukacji przyszłości” koncentrowaliśmy się wokół pytania: jak skutecznie edukować w dobie błyskawicznych zmian technologicznych i zwiększającej się roli sztucznej inteligencji? Pierwszy panel – koordynowany przez Sekcję Informatyki Szkolnej dotyczył edukacji ogólnej na poziomie szkoły podstawowej i średniej, dwa kolejne – koncentrowały się na edukacji specjalistów.
Umiejętności miękkie
Niezależnie od poziomu kształcenia prelegenci podkreślali znaczenie tzw. kompetencji miękkich. W płynnie zmieniającej się rzeczywistości, naznaczonej niepewnością konieczne są wysokie zdolności adaptacji, łatwość nabywania wciąż nowej wiedzy i umiejętności w celu przystosowania się do pojawiających się wymagań. Jak podkreślała Iwona Brzózka-Złotnicka z Cyfrowego Dialogu, żeby wykształcić tak elastycznych absolwentów musimy wspierać naturalne potrzeby uczniów wyodrębnione przez podejście konstruktywistyczne: ciekawość, poczucie bycia sprawczym, twórczym, decyzyjnym.
Tymczasem ostatnie badanie PISA nie tylko pokazuje spadek naszego kraju w rankingu umiejętności akademickich, ale także dostarcza bardzo niepokojących danych jeśli chodzi o stan emocjonalny dzieci i młodzieży. Jesteśmy na ostatnim miejscu pod względem wytrwałości i dobrostanu psychicznego oraz na przedostatnim miejscu pod względem ciekawości świata.
Tymczasem przy odpowiednich warunkach stworzonych uczniom, ich zainteresowania i umiejętności prowadzą do wspaniałych efektów, o czym wspomniała Anna Beata Kwiatkowska (Przewodnicząca Rady ds. Informatyzacji Edukacji MEN, wiceprezes PTI ds. edukacji). W Toruniu odbyła się niedawno konferencja w całości zaprojektowana, przygotowana i przeprowadzona przez uczniów szkół średnich – Młodzieżowa Interdyscyplinarna Konferencja informatyczna (MIKI). Pojawiły się na niej bardzo ciekawe tematy (wybrane przez młodzież), np. dotyczące zastosowania algorytmiki w różnych dziedzinach nauki, wynalazków przewidzianych przez Stanisława Lema, wad i zalety polskiego systemu edukacji – relacjonowała Anna Beata Kwiatkowska. Uczniowie jako bariery w edukacji wymieniali m.in. problem z zaangażowaniem i przygotowaniem nauczycieli, wtłaczanie w schematy i brak przestrzeni na rozwój kierunkowych zainteresowań oraz brak czasu na pracę zespołową i tworzenie przez uczniów projektów.
Projekty edukacyjne
Tymczasem praca projektowa jest zalecana jako najlepsza forma nauki przez specjalistów. Zwrócili na to uwagę Paweł Czerwony z Google for Education oraz Jacek Łęgiewicz z firmy Samsung. Dzięki realizacji projektów rozwijane są tzw. kompetencje 4C: critical thinking, creativity, communication, collaboration.
Firma Samsung prowadzi globalny projekt „Solve for Tommorow”, w którym zespoły uczniów szkół ponadpodstawowych mają za zadanie zidentyfikować problem w najbliższym otoczeniu, zaprojektować dla niego rozwiązanie i zrealizować wdrożenie. W tegorocznej edycji zwyciężył projekt „Akademic” (platforma łącząca współlokatorów), stworzony przez uczniów Technikum nr 2 z Ostrowa Wielkopolskiego.
Do pracy projektowej zachęcają także konkursy realizowane przez PTI dla uczniów, o czym mówiła Beata Chodacka z Sekcji Informatyki szkolnej PTI. Kończy się właśnie kolejna edycja konkursu GEEK, w którym zespoły miały za zadanie stworzyć scenariusz lub prototyp gry edukacyjnej. W tej edycji tematem przewodnim były wynalazki i wynalazcy.
Kompetencje podstawowe/kluczowe
Poza umiejętnościami „miękkimi” niezbędne dla pracownika są i będą kompetencje podstawowe, które umożliwiają naukę przez całe życie i elastyczne nadbudowywanie wiedzy.
Na każdym etapie edukacji te umiejętności podstawowe rozumiane są inaczej. W przypadku edukacji ogólnej mówimy o rozumieniu tekstów, podstawowych kompetencjach matematycznych, umiejętności logicznego myślenia i porządkowania materiału.
W przypadku kształcenia specjalistów IT kompetencje podstawowe to zasady algorytmiki, projektowanie metod obliczeniowych. Kuba Pachocki, który otrzymał ostatnio promocję na stanowisko Chief Scientist w OpenAI nie miał na studiach zajęć ze sztucznej inteligencji, ale uczył się algorytmiki i programowania – podkreślał prof. Krzysztof Diks z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego.
Kompetencje specjalistyczne
O ile umiejętności miękkie i ogólne kompetencje podstawowe są kluczowe dla sukcesu całego pokolenia, to warto nadal inwestować w szczególny rozwój talentów informatycznych.
Sławomir Kumka z IBM i Tomasz Hodakowski z Intela stwierdzili, że w Polsce funkcjonuje tak wiele centrów rozwojowych i produkcyjnych globalnych korporacji z branży IT, bo dostępne są kluczowe zasoby, czyli specjaliści, których praca doceniana jest na całym świecie. Michał Jaworski z Microsoft podkreślił, że najlepsze efekty wykorzystania AI osiągną ludzie, którzy połączą kreatywność z wysokimi umiejętnościami specjalistycznymi.
W tej chwili kształcenie najlepszych młodych adeptów informatyki odbywa się poprzez pracę pasjonatów, sprawujących rolę mentorów i nauczycieli – dodał prof. Krzysztof Diks. Ważne, żeby rozwinąć trwałe systemowe mechanizmy wsparcia talentów. Taką rolę miał pełnić program Centrów Mistrzostwa Informatycznego, niestety po 2 latach został wygaszony. Tymczasem, żeby osiągnąć dobre efekty potrzebna jest strategia długoterminowa.
Specjalne projekty dla uzdolnionych mają znaczenie także z tego względu, że standardowe programy kształcenia na wielu uczelniach są przestarzałe. Jak deklarował Sławomir Kumka, IBM prowadzi specjalistyczne kursy dla studentów, ale po okresie dwuletniego wdrożenia brakuje pracowników akademickich, którzy mogliby przejąć koordynację takich zajęć.
Polskie uczelnie nie współpracują także z firmami, w których pracują już studenci (a wiekszośc z nich pracuje od I roku studiów) – zauważył Wiesław Paluszyński. Kooperacja w tym obszarze umożliwiłaby korektę programu kształcenia i dopasowanie go do wymogów pracodawców i rynku pracy.
Pomimo tych licznych przeciwności, polscy specjaliści IT odnoszą ogromne sukcesy na świecie. Mogą być doskonałymi ambasadorami naszego kraju. Projekt „PoLAND of IT masters”, o którym mówił Włodzimierz Marciński ma na celu promocję talentów i ich sukcesów – na arenie krajowej i międzynarodowej.
AI i inne narzędzia cyfrowe w edukacji
Jak widać wykorzystanie narzędzi cyfrowych wcale nie było wiodącym tematem konferencji. Prelegenci mieli na temat ich stosowania – zarówno przez uczniów, jak i nauczycieli zróżnicowane zdanie. Maciej Tauber z Instytutu Badań Edukacyjnych wskazał, że odchodzi się od wykorzystania narzędzi cyfrowych, zwłaszcza na początkowych etapach edukacji. Pokazuje to przykład Szwecji, która zrezygnowała z użycia narzędzi cyfrowych w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej – dodał Maciej Tauber. Sławomir Kumka z IBM wyraził zdanie, że przy obecnym systemie kształcenia generatywna sztuczna inteligencja będzie wykorzystywana głównie do oszukiwania i „obejścia systemu” przez uczniów.
Z kolei Jacek Łęgiewicz (Samsung) i Michał Jaworski (Microsoft) byli zdania, że narzędzia cyfrowe i sztuczna inteligencja są teraz immanentnym elementem rzeczywistości i musimy zmienić programy kształcenia tak, aby uwzględnić ich specyfikę. Generatywna sztuczna inteligencja jest nowym narzędziem, podobnie jak kiedyś był nim kalkulator. Szkoła musi nauczyć się jak wykorzystać i włączyć to nowe narzędzie do programu kształcenia – zauważył Michał Jaworski.
Wojciech Wątor (autor bloga Edukacja Jutra i poradnika dla nauczycieli pt. „Sztuczna Inteligencja w Edukacji”) przedstawił zalety i wady narzędzi AI w edukacji. Niewątpliwie sztuczna inteligencja ułatwia i automatyzuje wiele obowiązków biurokratycznych nauczycieli – jak przygotowanie i ewaluacja planów pracy. Pozwala także na personalizację materiału nauczania – np. dzięki aplikacji Copilot można przygotować czytankę z języka angielskiego na 5 różnych poziomach trudności, a ChatGPT umożliwi napisanie tekstu zadania z matematyki, w którym uwzględnione mogą być elementy powiązane z zainteresowaniami uczniów (Minecraft, kosmos itp.). Z drugiej strony nauczyciele i uczniowie będą musieli mierzyć się z zagrożeniami wynikającymi z fakenewsów/deepfake’ów oraz utrwalania uprzedzeń i manipulacji. Dużym problemem będzie także nierówny dostęp do zaawansowanych narzędzi AI.
Jeśli jesteście ciekawi jakie jeszcze zagrożenia i szanse związane z AI w edukacji wymienili nasi prelegenci – obejrzyjcie koniecznie transmisję konferencji: https://www.youtube.com/watch?v=6NiNsdXh-Hg&t=11348s